जमुना वर्षा शर्मा ÷पोखरा 

लैगिंक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियाजारी छ  । समुदायदेखिका अधिकारका सवाललाई राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रियस्तसम्म पुु¥याउन यो विश्वव्यापी अभियानले महत्वपुुुुुर्ण भुुमिका निभाएको छ  । हुनत कतिले महिलाअधिकारकाविषयलाई रबर जस्तो जति तन्कायो, उति तन्कने र एकछिन पछि उहि आकारमा आउने भनेर हल्का टिप्पणी पनि गर्ने गरेका छन् । जसले जे भनेपनि यो आवाज उठाउने समयहो । बोलेर, लेखेर के हुन्छ भन्दै चुप बस्यौँ र आवाज उठाउनै छोड्यौं भने झन् के होला ? बाहिरबाट महिलाअधिकार सम्पन्न देखेर टिकाटिप्पणीगर्नेहरुले  महिलाले भोगिरहेको हिंसा र पीडालाई अति नै सामान्यीकरण गर्छन् त्यति सुन्न मन गर्दैनन् । गोभन साँपले आफू भित्र विष रहेको थाहा नपाए जस्तै हिंस्रक सोचले ग्रस्त केही पुरुषहरु महिलाअधिकारको आवाज उठाउँदा वित्तिकै अन्ट सन्ट बहसमा उत्रन्छन् । 

प्रसंग जोड्न चाहन्छु फेसबुकमा एउटाबुहारी ग्रुप छ । ५२ हजार सदस्य त्यस ग्रुपमा छन्  । ग्रुपमा छिनछिनमा पोष्टहुने स्टाटसले नेपालीमहिलाले भोगिरहेको घरेलु हिंसाको यथार्थलाई छर्लङ्ग पार्छ  । ग्रुपमा हालै लेखिएका स्टाटस यस्ता छन् । “तपाइँहरुको श्रीमान्ले झुण्डिएर मोर भन्नुभयो भने,तपाइँ के गर्नुहुन्छ नि?”, “विनागल्ति ‘रण्डि’ भन्ने शब्दले गालीगर्दा कस्तोलाग्छ ? मलाई सारै मन दुखेर आउँछ  ।” “जब मनभरी पिडाले भरिँदा रुने ठाउँ कतै हुँदैन नि बाथरुममा पानी खोलेर रुनुको पीडाहजुरहरुलाई थाहा छ ?”, “हे भगवानछोरी जन्माउनु गलतलाग्नथाल्यो,किनकी कि भोलीगएर मेरो छोरीलाई मैले जस्तो दुःख भोग्ननपरोस् ।” “भगवानछोरीमान्छेलाई अरु केही देउ या नदेउ गुनासो छैन, तर असलश्रीमान् देऊ नत्र जिन्दगी नर्कमा वित्छ ।”, “हजुरको बुढाले पोइला जा भन्नुभयो भने के गर्नुहुन्छ ? एकजना महिलाले त आफूलाई पारिवारिक हिंसाका कारण आत्महत्या गर्न मन लागेको समेत लेखेकी छन् भने केही महिलाले सम्बन्धविच्छेद गर्न कानुनी प्रक्रियाका बारेमापनि सोधेकाछन् । कति सुत्केरी र गर्भवतीले आफूमाथिहुने गरेका हिंसा र आमाको कर्तब्यनिभाउँदा हरेक रातजागा बस्नु परेको पीडालाई पनि पोखेका छन् । यी केहीप्रतिनिधिमुलक स्टाटस हुन् । यस्ले महिलाले शारीरिक र मानसिक रुपमा घरेलु हिंसा कति सम्म सहनुपर्छ भन्ने  एउटा यथार्थलाई प्रस्तुतगर्छ । कहिकतै आफ्ना पीडा सुनाउन नसकेकाहरुले सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्ना पीडा पोखिरहेकाछन् । यस भित्रका कारण फरक फरक होलान तर महिलामाथिको हिंसाको सार एउटै छ ।  प्रविधीको पहुँचभएका र पढेलेखेका हातमा स्मार्ट फोन लिएर हिड्ने महिलामा त यस्तो समस्या छ भने झन् प्रविधिको पहुँचदेखी टाढाभएका र लेखपढ गर्न नसक्ने महिलाको अवस्था कस्तो होला ? पढेलेखेका र कामकाजी महिला पनि समाज परिवार र माइतिको इज्जतले आफ्नो पीडाबाहिर ल्याउननसक्ने र बनावटि हाँसोमा सामाजिक सञ्जालमा दम्पत्तिको फोटो सजाएर हिड्न बाध्य महिलाको कहानी झनै डरलाग्दो छ । जहाँकथित इज्जतले महिलाको अधिकारलाई बन्धक बनाइदिएको छ भने मानव भएर बाँच्ने अधिकारलाई कुण्ठित गरेको छ । अर्को तर्फ बालिका माथि हुने हिंसा र बलात्कारलाई केलाउने हो भने झन् डरलाग्दो अवस्था देखिन्छ । समाजले के भन्ला भन्ने मनोविज्ञानले घटनाको वास्तविकता र दोषी थाहापाएर पनि उजुरी नगरी लुकाउन खोज्दा बलात्कारीको मनोबल झन् उच्च देखिन्छ । महिला माथि हुने सवै किसिमका हिंसा विरुद्ध बोल्दा इज्जत प्रतिष्ठामाथि आँच आउने डरले महिलालाई  चुपलाग्न बाध्य बनाएको छ । यसकारण महिलाको स्वतन्त्र र  हिंसारहित बाँच्नपाउने अधिकार समाजले खोसेको छ ।

केही वर्ष अगाडिको एउटा घटना हो । आफ्नै काकाबाट बलात्कारका ेशिकार भएकी एक १२ वर्षीया बालिकाले घटनाको बारेमा आफ्नै आमालाई सुनाइन् । घटना सुनेपछि विक्षिप्त बनेकी आमाले बलात्कारका कारण छोरीको रक्तस्राव नरोकिएपछि उपचारको लागि पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पताल पोखरा पुर्याइन । ती बालिकाकी आमाले डाक्टरलाई बास्तविकता लुकाएर महिनावारीका कारण रक्तस्रावभएको बताइन् । तत्कालिन डा. डेला सिंह जोशीले बालिकाको संवेदनशील अङ्गमा गहिरो चोट देखिएको बलात्कारको शिकार भएको बताएपछि मात्र यो घटनाबाहिर आयो ।  छोरीमाथिको त्यो जघन्य अपराधलाई समेत आमाले ढाकछोप गर्न  बाध्यहुनु भित्रको यथार्थ न त कसैले सोध्यो, नत कसैले बुझ्न नै खोज्यो । समाजले आमालाई उल्टो निर्दयी आमा भनेर एकोहोरो गाली मात्र गर्यो ।समाजले छोरी माथिगर्ने विभेदपूर्ण ब्यवहार सम्झेर आमाले तत्काल मौनता तोड्न सकिनन् र लुकाउन बाध्य भइन् । एकचोटी बलात्कारमा परेकी छोरी बाँचुञ्जेल ऊमाथिहुने मानसिक र शाब्दिक बलात्कारले उत्पन्न अवस्थासँग ऊ सधै जुध्नु पर्नेछ र कहिल्यै मुक्ति पाउने छैन । यस्ता घटना बढिरहनुमा यो समाज झनै धेरै दोषी छ  । घरमै बसिरहेकी बालिका आफन्तबाटै बलात्कृत हुँदा समाजले बालिकालाई नै दोषी करार गर्छ । हिंसामा परेकाहरुलाई उपेक्षा र बहिष्कारनै गर्छ ।  ऊ घरबाट निकालिन्छे र सडकमा आउन बाध्य हुन्छे भने पीडक घरमै सुरक्षितहुने गरेको देखिन्छ ।  यो समाज, जहाँ पुरुषलाई मर्द भनेको जेलनेल भोगेको हुनुपर्छ भनेर साहसीको बिल्ला भिराइ दिन्छ भने महिलाभनेको सहनशील र चरित्रवान हुनुपर्छ भनेर सेतो वस्त्रको रुपमा चित्रित गरिदिन्छ ।  बस्त्रमा लागेको दाग देख्ने समाजले बस्त्रमा रंग  छ्याप्नेलाई देख्दैन । 

कानुनलेअपराधीलाई दोषी देखेको छ, तर समाजको ब्यवहारिक कानुनले निर्दोष महिला र बालिकादोषी देख्छ। यदि दोषीनदेख्दो हो त सम्मानजनकनजरले हेथ्र्यो भने कुनैपनिमहिलाआफ्नै घरभित्रयति धेरै अपमानित र असुुरक्षितहुनपर्दैनथ्यो । यदिसमाजमामहिलाको सम्मानजनक स्थानथियो भनेउनीहरुआफुमाथिभइरहेको अन्यायविरुद्धनिर्धक्कबोल्न सक्थे ।

आजपनि हिंसामा परेका महिलाले स्वतन्त्र रुपमा आफ्नो वृत्तिविकास गर्न पाएका छैन । विभिन्न संघ संस्थाको आश्रयमा पुगेर आफ्नो रहर र सपनाहरुलाई तिलाञ्जलि दिन बाध्य भएका छन् । सार्वजनिक जीवनमा उसलाई बलात्कारमा परेकी हो भनेर फरक दृष्टिकोण बनाइदैनथ्यो भने घटना लुकाएर अपराधगर्नेलाई प्रश्रय दिने कामपनि कमहुन्थ्यो । 

हामी धेरै वर्षदेखि कानूनका पानामा महिला अधिकार स्थापितका लागि अक्षरहरु थपिरह्यौ । तर समाजमा छोरीलाई मानव भएर बाँच्न नदिने संस्कार , सोच र व्यवहारलाई पनि बदल्नुपर्छ भनेर केन्द्रित हुन सकेनौ । कोखदेखि काख सम्म हुने विभेदको मुल जरो पत्ता लगाएर अगाडि बढ्न सकेनौ । साँझ छोरी ढिला आउँदा छोरीलाई केही हुन्छ कि भन्ने आमाछोरा ढिला आउँदाको कारण खोज्न कहिल्यै लागिनन् । मेरी छोरी बलात्कारको शिकार हुन्छे कि भनेर हडबडाउने आमाको मनले कतै मेरो छोरा बलात्कारी पो हुन्छकी भनेर सोचेन । छोरालाई सानैदेखि दिइने आवश्यताभन्दा बढी स्वतन्त्रताभित्र कस्ता कुरा हुर्किएका छन् भन्ने खोजी अझै हुन सकेको छैन । किनभने ऊ छोरा हो ,मर्द पुरुष हो । उसले बाँच्ने जिन्दगीको २४ घण्टानै स्वतन्त्र छ । तर छोरी घरभित्र आफन्त भनेकाबाट पनि जोगिन गाह्रो छ ।

परिवर्तति समयसँगै महिलाआन्दोलनले विस्तारै गति लिदैछ, तर यो सुस्त गतिले महिलापूर्ण रुपमा मानवअधिकारको प्रत्याभूत गरेर बाँच्नपाउने दिन आउन भने अझै सयौँवर्षको पर्खाइमा रहनुपर्ने देखिन्छ । मानवअधिकारको दृष्टिले महिला–पुरुष समानहुन् तर व्यवहारिक पक्षबाट महिला सधै दोस्रो दर्जाको नागरिकको रुपमा रहनु परेको छ । समाज विकासको क्रमसँगै महिलामा आएको जागरुकताले महिला हिंसा सहेर बस्नु हुँदैन भन्ने केहीहदसम्म सचेत बनाएको छ तर अधिकार सबै पुरुषको हातमा भएकाले महिलाहरु अझै पनि विभिन्न हिंसाको शिकारमा परेर निरिह बाँच्न बाध्यछन् ।

The article is republished with permission from the author.

This article orginially appeared in

https://www.onlinekhabar.com/2021/12/1047153